MÜTEAHİTTİN İYİ MALZEME SEÇME VE KULLANMA BORCU
TBK m. 472/1 uyarınca, Malzeme yüklenici tarafından sağlanmışsa yüklenici, bu malzemenin ayıplı olması yüzünden işsahibine karşı, satıcı gibi sorumludur.
Malzemenin, iş sahibi veya yüklenici tarafından sağlanması mümkündür. Yüklenici tarafından malzemenin sağlanması durumunda getirilen malzemelerin, sözleşmede yapımı kararlaştırılan eserin imaline uygun olması gerekmektedir. Sözleşmede aksi belirtilmedikçe kullanılan malzemenin orta kalitede olması gerekmektedir. İş sahibinin vereceği talimatlar ile, malzeme çeşidinin ne olacağı, imalatçısını ya da satıcısını sözleşmede belirleyebilirler aksi halde yüklenici bunları belirlemede serbesttir.
Yüklenici tarafından seçilen malzemenin iyi cins olması ve sözleşmedeki eseri imal etmeye elveriş olması gerekmektedir. İyi cins malzemeden anlaşılması gereken; malzemenin orta kalitede olması, dürüstlük kuralı gereğince sözleşme ile meydana getirilmesi beklenen esere elverişli malzemenin kullanılmasıdır.
“Eser sözleşmesinde malzemenin yüklenici tarafından temin edileceği kararlaştırılmışsa bunun orta kalitede ve sözleşmenin amacına uygun olması gerekir.Taraflar arasındaki teslim tutanağında davacıya bırakılması kararlaştırılan bağımsız bölümlere “Ariston” marka kombinin takılacağı yazılı olup, modeli belirtilmemiştir.Bilindiği üzere, aynı markalara ait ürünlerin fiyatı modellerine göre değişebilmektedir. Bu durumda, verilmesi kararlaştırılan “Ariston” marka kombilerden hangi modelinin fiyatının esas alınacağı hususunda, yukarıda açıklandığı üzere kombi model ve fiyatları konusunda uzman bir bilirkişiden gerekçeli, açıklamalı, anlaşılabilir ve denetime elverişli bir rapor alındıktan sonra kombinin takılacağı dairelerin alanı ve kombinin dairelerin takılması uygun olan yeri itibariyle orta kalitede verim alınması beklenen nitelik, model ve kapasite gibi özellikleri de gözönünde bulundurularak, bilinçli bir tüketicinin bu özelliklere göre tercih ettiği, orta kalitede bir “Ariston” marka kombi modeli belirlenerek, dava tarihindeki piyasa rayici üzerinden hüküm kurulması gerekir.” (YARGITAY 23. HUKUK DAİRESİ E. 2013/1809 K. 2013/2672 T. 25.4.2013)
Malzemenin bozukluğu halinde meydana gelen zararlarda yüklenicinin sorumlu tutulabilmesi için malzemenin seçiminde kusurunun bulunması gerekmektedir.
Yüklenici iş sahibinin emrettiği cins malzemeyi kullanırsa ya da kullanılan parçalarda söz konusu cinste mutat olarak bulunmayan kötü nitelikler görülmüyorsa ve bunlar muhtemelen vaat olunan niteliklere sahipse, malzemenin kalitesi konusunda bozukluk nedeniyle sorumluluğu karşılamış olur. ¹
Malzemenin iş sahibi tarafından sağlanması halinde dahi yüklenicinin sorumlulukları sona ermemektedir. Sağlanan malzemenin gerekli özellikleri taşıyıp taşımadığını, sözleşmedeki eseri imal etmek için elveriş olup olmadığını incelemesi gerekmektedir. Bunun yanında, yüklenici eseri meydana getirdikten sonra arta kalan malları da iş sahibine iade etmekle yükümlüdür.
“TBK’nın 472/son maddesi uyarınca iş sahibinin verdiği malzemenin kusuru olması ya da bu veya iş sahibinin zarara uğramasına neden olacak halin varlığında bunların giderilmesi için iş sahibini uyarma görevi yükleniciye aittir. Aksi takdirde uyarı görevini yerine getirmeyen yüklenici bunun sonuçlarına katlanmak zorundadır. Somut olayda patlama ve hasarın bilirkişi raporu ve mahkemenin kabulüne göre AO kapak üstü baca dirseklerine ısıl işlem uygulanmadan önce dirsek boruları içinde buharlaşarak genleşen sıvının iç basıncı yükseltmesi sonucu baca dirseği boru donanımında buharın çıkışına imkan verecek tahliye vanası veya deliğinin bulunmamasından meydana geldiği anlaşılmaktadır. İşinin ehli basiretli bir tacir olması gereken davacı; yüklenicinin işi fen ve tekniğine uygun olarak yapması davalı iş sahibinin verdiği malzemelerdeki borularda sıvı kalıp kalmadığının kontrol ile tahliye vanası veya deliklerinin bulunmadığını tesbit ettikten sonra bunları tamamlaması için iş sahibine uyarıda bulunması veya bu noksanları tamamladıktan sonra işe devam etmesi gerekir. Bu yüklenicinin objektif özen borcunun gereğidir. Davacının kontrol ve uyarı görevini yerine getirmemiş olması nedeniyle davalı iş sahibinin kusurlu olduğunu kabul etmek mümkün değildir. TBK’nın 472/son maddesine göre uyarı mükellefiyetini yerine getirmeden ve tehlikeyi ortadan kaldıracak önlemleri almadan işe devam eden davacı yüklenici kusurludur. Meydana gelen hasar ve zarardan sorumludur.” (YARGITAY 15. HUKUK DAİRESİ E. 2004/2426 K. 2004/6805 T. 28.12.2004
Yüklenici sözleşmenin gereği olarak inşaatı sigorta yaptırmışsa, giderlerini iş sahibinden isteyemeyecektir. ²
TBK m. 475 ile eserin ayıplı olmasından dolayı yine yüklenicinin sorumluluğuna gidilmekte ve iş sahibine seçimlik haklar sunulmaktadır. TBK m. 472 ile m. 475’i birbirinden ayırmak gerekir. TBK m. 472’de malzemenin iyi seçilmemesinden kaynaklı yüklenicinin sorumluluğuna gidilmesine karşılık, m. 475’te ortaya konulan eserdeki kusurlar nedeniyle yüklenicinin taahhüt ettiği garantiyi sağlayamayıp, malzeme iş sahibi tarafından sağlanmış olsa dahi işin yürütülememesinden veya yanlış hesaplamalar ile inşaata devam edilmesinden kaynaklanan kusurlardan dolayı sorumlu tutulmaktadır. Malzeme yüklenici tarafından sağlanmış olmasına rağmen yine de malzemedeki kusurdan dolayı eserde bozukluk meydana geldiyse iş sahibi TBK m.475’e de dayanabilir.
Yüklenici eserin yapımında kullanılacak malzemenin elverişli olmadığın tespit edip bunu iş sahibine bildirmesine rağmen, iş sahibi bu malzemenin kullanılmasında ısrar ediyorsa artık yüklenicinin garantisi ortadan kalkacaktır. TBK m. 483/2 uyarınca, Eserin işsahibince verilen malzeme veya gösterilen arsanın ayıbı veya işsahibinin talimatına uygun yapılması yüzünden yok olması durumunda yüklenici, doğabilecek olumsuz sonuçları zamanında bildirmişse, yaptığı işin değerini ve bu değere girmeyen giderlerinin ödenmesini isteyebilir. İşsahibinin kusuru varsa, yüklenicinin ayrıca zararının giderilmesini de isteme hakkı vardır.
“Dava konusu binanın 1999 yılında hasara uğradığı anlaşılmaktadır. Yapının güçlendirilmesi ya da yıkılıp yeniden inşa edilmesi gerektiği bilirkişilerce gerekli görülmüştür. Alınan raporlardan beton kalitesinin çok düşük olması nedeniyle hasarın oluştuğu, meydana gelen zararda zeminden ( arsadan )kaynaklanan bir hatanın bulunmadığı ve varsa bile bu konuda yüklenici tarafından davacı iş sahibinin BK’nın 357. maddesi uyarınca uyarılmadığı belirlenmiştir. Yine, yapının yıkılıp yeniden yapılmasının güçlendirmeye göre daha ekonomik olduğu belirtilmekle, ilk yüklenici davalı şirket, yıkım ve yeniden yapım masraflarından sorumludur.” (YARGITAY 15. HUKUK DAİRESİ E. 2005/5519 K. 2006/1011 T. 23.2.2006)
Aksine sözleşmede bir hüküm kararlaştırılmamışsa ya da aksi tarafça kanıtlanmadığı sürece malzemenin yüklenici tarafından sağlandığının kabulü gerekmektedir.
“Yüklenici imal ettiği şeyde kullandığı malzemenin iyi cinste olmamasından dolayı iş sahibine karşı sorumlu ve bu hususta satıcı gibi mütekeffil olur şeklindeki düzenleme karşısında, aksine sözleşme bulunmadığı ya da aksi karşı tarafça kanıtlanmadığı sürece malzemenin yüklenici tarafından temin edildiğinin kabulü zorunludur.” (YARGITAY 15. HUKUK DAİRESİ E. 2012/7114 K. 2013/5213 T. 26.9.2013)